Ý nghĩa: Thân thể không phải là một thực thể bền vững mà là sự kết hợp của nhiều yếu tố vô thường. Quán chiếu về thân giúp ta thấy rõ bản chất của thân là không bền vững, không đẹp đẽ, và không phải là “cái tôi”. Qua đó, người tu tập buông bỏ sự dính mắc vào thân thể và hiểu rõ hơn về vô thường, vô ngã.
2. Quán Thọ Trên Thọ (Thọ Niệm Xứ)
• Nội dung: Quán chiếu về cảm thọ, tức là cảm giác và cảm xúc mà ta trải nghiệm, có thể là khổ thọ (đau đớn), lạc thọ (hạnh phúc) hoặc vô ký thọ (không khổ, không lạc). • Ý nghĩa: Mục đích của việc quán thọ là để nhận diện rằng các cảm thọ cũng là vô thường, không đáng để bám víu. Cảm thọ khổ hay lạc đều sinh khởi rồi diệt đi, và không có một “cái tôi” nào sở hữu cảm thọ đó. Khi hiểu được điều này, ta giảm đi sự dính mắc, và không bị cuốn theo cảm thọ, từ đó đạt được sự an ổn trong tâm.
3. Quán Tâm Trên Tâm (Tâm Niệm Xứ)
Nội dung: Tâm ở đây là trạng thái tâm lý của chúng ta, bao gồm các trạng thái như tham, sân, si, thanh tịnh, hoài nghi, định, giải thoát,… Người tu tập cần nhận diện rõ từng trạng thái tâm mình đang trải qua.
Ý nghĩa: Quán tâm giúp ta thấy được bản chất không cố định và vô thường của các trạng thái tâm lý. Điều này giúp ta không đồng nhất bản thân với các trạng thái tâm, không xem chúng là “tôi” hay “của tôi”. Qua đó, ta giảm bớt sự dính mắc và nhận thấy sự giải thoát khỏi các trạng thái bất thiện của tâm.
3. Quán Pháp Trên Pháp (Pháp Niệm Xứ)
Nội dung: Pháp ở đây bao gồm các đối tượng của tâm như ngũ uẩn (sắc, thọ, tưởng, hành, thức), tứ diệu đế (khổ, tập, diệt, đạo), và các yếu tố duyên khởi (nhân quả). Người tu tập quán chiếu bản chất của từng pháp này, nhận diện cách chúng vận hành và chuyển biến.
Ý nghĩa: Quán pháp giúp ta hiểu rõ sự vận hành của các pháp, thấy rõ sự vô thường, vô ngã, và duyên khởi của mọi hiện tượng. Khi hiểu được tất cả các pháp đều không có tự tánh, chỉ là sự duyên sinh, người tu tập buông bỏ sự chấp trước và đạt đến sự giải thoát.
Ý Nghĩa Tổng Quát của Tứ Niệm Xứ
Tứ Niệm Xứ là con đường tu tập chánh niệm, giúp người tu tập đạt được sự giác ngộ qua sự hiểu biết rõ ràng và thấu đáo về thân, thọ, tâm và pháp.
Bằng cách quán chiếu sâu sắc vào bản chất của thân, thọ, tâm và pháp, người tu sẽ nhận ra thực tướng của mọi hiện tượng là vô thường, khổ và vô ngã. Điều này giúp chúng ta vượt qua sự bám víu, giảm bớt tham, sân, si và tiến dần đến giác ngộ.
Tứ Niệm Xứ còn được xem là con đường dẫn đến giác ngộ, vì nó giúp người tu nhìn thấu mọi hiện tượng theo cách chân thật nhất, phá bỏ mọi ảo tưởng về cái tôi, từ đó chấm dứt khổ đau và đạt đến trạng thái giải thoát. Kinh Tứ Niệm Xứ là bài pháp thực tiễn và quan trọng giúp người tu tập đạt được chánh niệm và trí tuệ để bước trên con đường giác ngộ.
